پرسمان 35: تبیین علّت استفاده قرآن کریم از تعبیر «یَا ابْنَ أُمَّ» ای پسر مادرم... در آیه94 سوره طه).

سفر تبلیغی دهه پایانی ماه صفر 1438ق (6)

سید حسین شفیعی دارابی

پرسمان 35: تبیین علّت استفاده قرآن کریم از تعبیر «یَا ابْنَ أُمَّ»  ای پسر مادرم... در آیه94 سوره طه).

بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. دانشجوی عزیز و دوست داشتنی دارابکلائی (جناب آقای «م- چ») سلام علیک؛ زیارت کربلا و عزاداریهایت قبول باشد؛ از تاخیر غیر عمدی در پاسخ به دو پرسش اخیر جنابعالی عذر خواهی می نمایم.

طرح پرسش:

 در یکی از دو پرسش خویش اینگونه نگاشتی : «...؛ سوال دیگری که برای خودم مطرح است اینکه: «در خطاب ها در قرآن به این صورت است:ای پسر مادرم... (مانند ایه94 سوره طه)؛ چرا به اینگونه است؟ چرا گونه ای دیگر مانند: ای پسر پدر... نیست؟».

پاسخ به پرسش:

در پاسخ از پرسش فوق، نکاتی را به شرح ذیل یادآور می شوم:

1- یکی از جلوه های اعجاز علمی، و برجستگی های زبانی قرآن کریم، استفاده از تعابیر بسیار لطیف، پرمعنی، و حاوی پیام ها و آموزه هائی خاصّ می باشد؛ اینست که می بینیم بحث «آرایه های ادبی» و «زیبائی های کلامی» قرآن، یکی از مباحثی است که از دیر باز مورد توجّه دانشوران مسلمان و حتّی غیر مسلمانان در «حوزه قرآن شناسی» بوده است؛

2- نگارش مقاله هائی تحت عناوین:  «آرایه های ادبی قرآن و جایگاه آنها در ترجمه، آرایه های تناسبی در قرآن کریم، آرایه های ترتیبی در قرآن مجید، شناسایی کارکرد آرایه های ادبی قرآن، آرایه های قرآنی در شعر ابوالعتاهیه  (شاعر برجسته و مبتکر فن «زهدیات» در عصر عباسی و متأثّر از اعجاز بیانی قرآن کریم و ا فنون بلاغی آن در سروده ها)، و انتشار «فصلنامه پژوهش های ادبی – قرآنی» در سال های اخیر، حکایت از آن دارد که در دوره معاصر نیز، این بُعد از اعجاز علمی قرآن کریم، مورد توجّه فرهیختگان در حوزه قرآن شناسی قرار گرفته است؛

3- امّید آن می رود پرسش جنابعالی پیرامون تعبیر بسیار لطیف و عاطفی قرآنی « یَا ابْنَ أُمَّ» (= یَابْنَؤُمَّ، یَبْنَؤُمَّ) و پاسخ از آن نیز، موجب شود تا معرفت ما نسبت به این بُعد مهمّ از قرآن کریم فزونی یابد؛

4- در خلال مجموعه آیات شریفه قرآنی، تنها دو بار شاهد استفاده از تعبیر مذکور هستیم:

الف- «قَالَ یَا ابْنَ أُمَّ (= یَابْنَؤُمَّ، یَبْنَؤُمَّ) لَا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِی وَلَا بِرَأْسِی ...» ﴿طه، آیه۹۴﴾؛

ب-  «قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَکَادُوا ...» (أعراف، آیه 150)؛

5- با تأمّلی اندک در ساختار و سیاق دو آیه مذکور مشخص می شود، که بهره گیری از دو تعبیر مورد اشاره در قرآن کریم، جنبه حکایت و نقل دارد؛ یعنی خداوند می فرماید: هارون (برادر و جانشین حضرت موسی علیه السّلام) گفت: « یَا ابْنَ أُمَّ/ ابْنَ أُمَّ»؛ پس متکلمّ به تعبیر مذکور، هارون است و نه پروردگار متعال؛ به تعبیر دیگر: خداوند، تنها ناقل این تعبیر است و نه متکلّم آن؛ و حفظ امانت در نقل، اقتضاء آن دارد که ناقل، عین آنچه را که متکلّم گفت را نقل نماید و تغییری در آن ایجاد ننماید؛

6- به تعبیر مرحوم علّامه طباطبائی و برخی دیگر از مفسّران، با اینکه موسى و هارون (علیهما السّلام) از یک پدر و مادر بودند، ولی هارون (علیه السّلام) به خاطر تحریک عواطف موسى (علیه السّلام) گفت : «ا بن أم؛ اى فرزند مادر!»؛ به تعبیر دیگر: اگر هارون (علیه السّلام) در این خطاب اسم مادرش را برد، و نگفت «اى برادر» و یا «اى پسر پدر» براى اینکه شفقت و رحمت او را تحریک کند؛ پس مقصود از بکارگیری از آن تعبیر، نادیده گیری نقش و جایگاه پدر و یا برادر نبوده است.

(سید حسین شفیعی دارابی/ سفر تبلیغی دهه پایانی ماه صفر/ شهرستان مذهبی بافق یزد/ ساعت 10/ 7 صبح یکشنبه 75 آذرماه 1395ش= 27 ماه صفر 1438ق).