پرسمان 63: راه های کنترل خشم چیست؟

پرسمان 63: راه های کنترل خشم چیست؟

حوزه علمیه قم: سید حسین شفیعی دارابی

بنام پروردگارغفورو دوستدار غافران. سرکار خانم «ز- ا» (دانشجوی ایرانی مقیم لاهه هلند) سلام علیک؛ قبل ازهر سخنی، طلوع سی و هشتمین بهارجاوید دهه مبارکه فجرانقلاب اسلامی را به جنابعالی و همه مهر ورزان به این مائده بزرگ الهی تبریک عرض می نمایم.

جنابعالی در نگاشته پرسشی اخیر خویش اینگونه نگاشتی: «سلام محضر شما استاد گرامی. عذر زحمات. در کلاس تفسیر قرآن یکی از دوستان متدین سؤالی مطرح کردن که چطور میشود بر بعضی مسائل صبرو تحمل کرد وحتی جلوی خشم وغضب خودرا گرفت؟؛ راهی، کتابی هست ؟، آیا پیشنهادی هست؟، مسیرش به چه صورت است؟. البته برای خودم هم لازمه تو این مدت که درگیر بیماری همسرم هستم وهر روز یک مطلب جدید از دکتر میشنوم باهمه ی مشغله های دیگر. لطف وبزرگواری شما مزید».

ضمن سپاس از جنابعالی، ذکر نکات ذیل را سودمند میدانم:

نکته اول: حضورتان در کلاس تفسیر قرآن بسیار ستودنی می باشد؛ قطعا یکی از مهمترین عواملی که می تواند در درمان غضب های نا بجا مؤثر واقع شود، برقراری انس با قرآن است؛ همچنانکه درآیه 82 سوره مبارکه إسراء می خوانیم: «وَ نُنَزِّلُ مِن الْقُرآن ماهُوَ شِفاء وَ رَحمةً لِلْموُمنینَ» :  «و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل مى کنیم»؛ پس باید از این داروی شفا بخش بیشتر بهره جست؛

نکته دوم: از نوشته کوتاه جنابعالی به خوبی برمیآید که خوشبختانه، زندگی و رفتار روزمرّه ات، آراسته به زیور «صبر» و «فرو بردن خشم» است؛ تحمّل بیماری همسر خوب در دیار غربت، و راضی بودن به رضای الهی، نشانه بارزی از این آراستگیتان به این خصلت نیک می باشد؛ آراسته بودن به این خصلت نیک، از جمله خصلت های نیک مؤمنان به شمار میآید؛ در آیه 134 آل عمران میخوانیم: «الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس والله یحب المحسنین» : «مومنان در هنگام عصبانیت خشم خود را فرو می برند و ازخطای مردم در می گذرند وخدا نیکوکاران را دوست دارد»؛

امام باقر(علیه السّلام) در مورد ویژگی شیعیان علی (علیه السّلام) فرمود: «اَلَّذینَ إِذا غَضَبُوا لَمْ یَظْلِمُوْا وَ اِذا رَضُوْا لَمْ یُسْرِفُوا» : «آنان چنان اند که در هنگام خشم و غضب دست به ستم ] و گناه و حرکات جاهلانه [ نمی آلایند و هرگاه راضی و خشنود شدند، افراط و زیاده روی نمی کنند.»

  باورم این است که انگیزه و هدف والای جنابعالی از طرح این پرسش، چیزی جز«آشنائی بیشتر با راهکارهای مناسب مؤثّر در حفظ و تقویت آراستگی به صبر و فرو بردن خشم و غضب» نمی باشد؛

نکته سوم: قرآن کریم هرگز اصل خشم را تخطئه نمی کند و خشم های مقدس را می ستاید. اساساً خشم مقدس یکی از صفات الهی است که نام های قهّار و جبّار حضرتش به آن اشاره دارد. خشمگین شدن اگر متعادل و در راه حق باشد، نه تنها ناپسند نیست، بلکه پسندیده و مورد رضای حق هم خواهد بود.

در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به نقل از امیر مومنان (علیه السّلام) آمده است: آن حضرت برای امور دنیا هرگز عصبانی نمی شد؛ اما هرگاه برای حق غضبناک می شد، احدی را نمی شناخت و خشم پیامبر آرام نمی شد تا اینکه حق را یاری کند.» (ملّا احمد نراقی، معراج السّعاده، ص226).

علامه طباطبایی (ره) نیز در این زمینه می فرماید:«هرگاه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) خشمگین می شد- که جز برای خدا غضب نمی کرد- چیزی تاب مقاومت در برابر غضب آن حضرت را نداشت.» (علامه طباطبائی، سُنَنُ النّبی، ص67).

نکته چهارم: شناسائی راهکارهای کنترل خشم، از دو طریق قابل پی گیری می باشد؛ یکی از طریق مطالعه در گفتار و نوشتار دانشوران و کارشناسان حاذق در حوزه روان شناسی؛ و دیگری از طریق تتبّع در آیات و روایات؛ آنچه که در ادامه از آنها یاد می شود، حاصل تلاش از طریق دوّم می باشد. البتّه آنچه که در خلال متون دینی آمده است متنوّع و فراوان است؛ اینجانب بخش کوتاهی از یکی از مقاله های سودمند بارگذاری شده در پایگاه خبری تحلیلی «پارسینه» (؛ تحت عنوان : «راههای کنترل خشم و غضب از نگاه امام باقر علیه السّلام») را (با اندکی تصرف) بازگو می نمایم؛ در این نوشته شاهد ذکر راه کارهای ده گانه ذیل هستیم: چنین میخوانیم:

1- توجّه شخص به سیره انبیاء، اولیاء و صلحاء- که خود را پیرو آنان می داند- و اندیشه در مفاد آیات و احادیثی که غضب بی جا را مذمت کرده اند، و خویش را از عواقبش برحذر دارد.

2- استعاذه در هنگام خشم؛ یعنی با گفتن جمله «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» به خداوند عالم پناه ببرد.

3- گرفتن وضو با آب سرد و یا غسل نمودن با آب سرد؛

4- از میان برداشتن زمینه ها و بسترهای خشم خود یا دیگران؛ مانند گرسنگی، تشنگی، خستگی، بی خوابی و...

5- در نظر آوردن فوائد شیرین و لذت بخش کظم غیظ - که بارها تجربه کرده-؛

6-  فاصله گرفتن از افراد بدخلق و عصبانی و رفاقت نکردن با آنان؛

7- تقویت اعتقاد به قضا و قدر خداوندی در وجودش کند و بداند که گاهی پدید آمدن برخی حوادث ناگوار که با میل باطنی او ناسازگار است، در اثر تقدیر الهی است. امام باقر(ع) در این زمینه فرمود: در میان خلق خدا سزاوارترین کس به تسلیم در برابر قضای خدا کسی است که خدای عزوجل را بشناسد و هر که به قضا راضی باشد، قضا بر او وارد شود و خدا اجر او را بزرگ فرماید و هر که قضا را ناخوش دارد، قضا بر او وارد شود و خدا اجرش را تباه سازد.»(کلینی، اصول کافی، ج2، ص36)؛

8- انسان وقتی که بر فردی ضعیف تر از خودش خشم می گیرد، فراموش نکند که قدرت خداوند خیلی بالاتر از قدرت اوست و ممکن است مورد قهر و غضب و انتقام خداوند قرار گیرد. قرآن می فرماید: «آنها باید عفو کنند و چشم بپوشند، آیا دوست نمی دارید خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است.» (نور:22)

9- سفارش به اطرافیان در مورد یادآوری عواقب شوم عصبانیت و تذکر نکات مؤثر.

نوشته اند که در میان پادشاهان بنی اسرائیل عادتی مرسوم بود که آنان را در حکومت کنترل می کرد؛ به این صورت که در نزد هر یک از آنان حکیمی دانا بود و صحیفه ای به همراه داشت که هرگاه پادشاه عصبانی می شد، آن حکیم، صحیفه را در مقابل او گرفته، به دستش می داد. در آن صحیفه نوشته بود: «بر زیردستان رحم کن! از مرگ بترس! روز جزا را فراموش نکن!» وقتی شاه آن را می دید، غضبش ساکن می شد.

چه زیباست افرادی که قادر به کنترل خشم خود نیستند و همیشه بعد از عصبانیت پشیمان می شوند، چنین صحیفه ای تهیه کنند و به اطرافیان بسپارند که در هنگام غضب آنان، علاوه بر ارائه آن صحیفه، آثار خوش خلقی و عاقب شوم بدخلقی و عصبانیت را به وی یادآور شوند تا در خانواده یا در اجتماع و یا در مراکز مهم به این وسیله خشم خود را کنترل نمایند. حتی یک حدیث، یک نکته و یا عبارتی در موضوع کظم غیظ با خط درشت، در محل زندگی نصب کنند که دیگران او را به آن توجه دهند.

10- آخرین نکته اینکه بدانند انسان های عصبانی در میان مردم و عقلای عالم منفورند و بردباران عزیز و محترم. (قم: حوزه علمیه قم/ سید حسین شفیعی دارابی/ شب سه شنبه 12/ 11/ 1395ش = 2 جمادی الأوّل 1438ق).